ANTYK

Obecność tradycji antycznych we współczesnej literaturze polskiej.

1) Ernest Bryll „Wciąż o Ikarach głoszą”.

Autor wiersza wypowiada się z postawą Dedala. Czyn Ikara traktuje jako nierozsądek i głupotę a nie męstwo. Dedal cel w życiu osiągnął swym rozsądnym postępowaniem; nie dał się ponieść emocjom, ale nie został doceniony przez poetów.

2) Stanisław Grochowiak „Ikar”.

Poeta nawiązuje do mitu ikaryjskiego aby wypowiedzieć się na temat złożonych problemów współczesnego świata: ciężkiej mozolnej pracy, braku wypoczynku, braku efektów pracy, braku wrażliwości na piękno, szarość i egoizm.

3) Maria Jasnorzewska-Pawlikowska „Nike„.

Czterowiersz przypominający fraszkę Jana Kochanowskiego. Rzeźba Nike z Samotraki znajdująca się w Luwrze pod Paryżem porównana jest do gorącej miłości: „zabitej lecz niewygasłej„.

4) Zbigniew Herbert „Nike, która się waha„.

W wierszu tym przedstawiona jest bogini w odmiennej roli. Jest w ten sposób bardzo ludzka. Wiersz stanowi refleksję dotyczącą drugiej wojny światowej. Zdaje sobie sprawę, że każde zwycięstwo okupione jest kosztem ofiar i dlatego waha się. Postanawia więc wrócić do dawnej posągowej, zwycięskiej bogini. W wierszu występuje oryginalna metafora „cierpki o bol ojczyzny„.

Jest ona najwyższą ofiarą która wymaga się od człowieka służącemu ojczyźnie Ujmuje romantyczny sposób walki.

Mit

Mit– jest opowieścią, która wyraża i organizuje wierzenia danej społeczności, powstawania bogów, ludzi lub wyraża emocje np. lęk, radość, itp.

Funkcje mitów:

a) poznawcze – czyli dzięki mitom ludzie wyjaśniali pewne niezrozumiałe zjawiska przyrody np. burzę z piorunami.

b) światopoglądowe – były podstawą wierzeń religijnych.

c) sakralne -to znaczy, że mity przedstawiały wzorce rytualnych obrzędów, nakazywały jak czcić bogów.

Podział mitów.

a) teogoniczne (o powstaniu bogów)

b) kosmogoniczne (o -,,- świata)

c) antropogeniczne(o -,,- człowieka)

d) genealogiczne (o historii rodów)

Poznane mity

a) o Prometeuszu, który poświęcił się dla ludzkości, wykradając bogom z Olimpu ogień.

b) o Dedalu praktycznym wynalazcy i idealiście Ikarze, który poleciał zbyt blisko słońca, stopił wosk swoich sztucznych skrzydeł i spadł.

c) o Syzyfie skazanym na wieczne wtaczanie głazu, który przy samym szczycie znów spadł w dół-stąd pojęcie syzyfowej pracy.

d) o Narcyzie, który zachwycił się własną urodą.

Homer – twórca starożytnych eposów Iliady i Odysei. Żył na przełomie IX i VIIIw. p.n.e. Pochodzenie i biografia Homera owiane są tajemnicą, pewne jest tylko imię. Najprawdopodobniej pochodził z greckiej wyspy Chios. Imię Homer – oznacza Ślepiec, co dało podstawę do podań, iż twórca był niewidomy.

Eposy homerycki – to dwa najstarsze arcydzieła literatury europejskiej Iliada i Odyseja. Autorem obu eposów jest Homer, a powstały one na przełomie IX/VIII w. p.n.e. Konstrukcja tych utworów stała się wzorem gatunku, uprawianego przez wielu późniejszych twórców.

Geneza tragedii greckiej (dramatu)

Dramat wywodzi się ze świąt Dionizosa, czyli boga urodzajów i wiecznej beztroski, lecz także boga narodzin i śmierci. Ze świętem Dionizosa łączyły się specjalne obrzędy i procesje. W miasteczkach (wiosnę) odprawiano Dionizje Wielkie, na wsiach (jesienią) Dionizje Małe. Pieśni obrzędowe nazwane były dytyrambami. Z dytyrambu wykształcił się dialog Koryfeusza (przewodnika chóru) z chórem Koryfeusza dał także początek pierwszemu aktorowi, którego wprowadził Tespis (VI w. p.n.e.). Ajschylos wprowadził drugiego, a Sofokles trzeciego aktora. W ten sposób powstała tragedia grecka, ograniczająca się do trzech aktorów. Dionizje Wielkie dały początek tragedii – a Dionizje Małe – komedii.

Budowa tragedii greckiej.

1. Prologs – aktor wygłaszał zapowiedź treści tragedii.

2. Parados – wejście chóru na scenę.

3. Epeisodion – czyli epizod części akcji.

4. Stasimon – komentarz chóru.

5. Epeisodian – ………….

6. Stasimon -…………

7. Exodos – wyjście chóru.

Poza powyższym układem w kompozycji tragedii greckiej obowiązywały reguły.

a) zasada trzech jedności.

b) istotą tragedii był konflikt tragiczny.

c) ilość osób występujących jednocześnie na scenie nie przewyższała trzech.

d) występowali aktorzy – męszczyźni.

e) aktorzy dla podwyższenia wzrostu grali w gutach na koturnie.

Definicja tragedii

Tragedia – gatunek dramatyczny powstały w starożytnej Grecji, obejmuje utwory, których ośrodkiem i motorem akcji jest nieprzezwyciężony konflikt między dążeniami wybitnej jednostki a siłami wyższymi, czyli tragizm. Mówiąc inaczej, bohaterowie tragedii są uwikłani w konflikt tragiczny, a ich czas, działanie jest uzależnione od siły wyższej, fatum.

Tragizm Antygony.

Antygona musi dokonać wyboru między dwoma racjami, z których obie są równie ważne i sprzeczne ze sobą. Jako kochająca siostra, wierna prawu boskiemu, czuje się zobowiązana do pochowania i uczczenia zwłok brata Polinejkesa. Jeśli tego nie uczyni, nie tylko ciało zmarłego zostanie pochańbione, lecz wg wierzeń religijnych Greków dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z kolei, z drugiej strony Antygona wejdzie w konflikt z prawem państwowym, gdyż król Kreon zabronił pod karą śmierci pochować Polinejkesa, uznając go za zdrajcę. Wybierając pomiędzy posłuszeństwem prawu boskiemu a rozkazowi królewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze swoim sumieniem, prawo boskie i wypełni obowiązki siostry, kochającej zmarłego brata. Poniesie za to śmierć.

Tragizm Kreona

Kreon musiał wybierać pomiędzy działaniem, które nakazywało mu sumienie i uczucia rodzinne, a decyzją konieczną do utrzymania autorytetu władzy. Wydając rozkaz królewski, zabraniający pochowania Polinejkesa, miał na celu dobro społeczne, gdyż uznał czyn Polinejkesa, który zaatakował Teby, wchodząc w sojusz z królem Adrastosem, za czyn zdrajcy. Z drugiej strony, Antygona była członkiem rodu królewskiego i narzeczoną syna Kreona – – Hajmona. Mając na celu dobro jednostki -tzn. swego syna i Antygony, Kreon mógł cofnąć rozkaz, lecz nadszarpnąłby swój autorytet i mógł zostać posądzony o niesprawiedliwość i kumoterstwo. Wybierając zaś dobro społeczne, utrzymanej silnej władzy i interesy państwa naraził się bogom, bo poświęcił prawo religijne, nakazujące pochować zwłoki zmarłego.

Filozofia poezji Horacego.

W swoich carminach (pieśniach) wyznawał Horacy filozofię umiaru oraz złotego środka – czyli z obu nurtów, stoicyzmu i epikureizmu brał to co wydawało mu się cenne. Propaguje on hasło

carpe diem (chwytaj dzień!) charakterystyczne dla epikurejczyków, natomiast wyznaje także stoicką zasadę okazywania w nieszczęściu równowagi ducha. Świat poetycki Horacego to pogodna Arkadia, świat pełen spokoju i szczęścia. Wg Horacego trzeba cieszyć się tym co jest, wartością w życiu jest rozum, zdrowie, łagodna starość, pisze o tym w utworze ” O co poeta prosi Apollina”.

Horacjański motyw Exegi Monumentem

Exegi monumentum – oznacza: „stawiam sobie pomnik(trwalszy niż ze spiżu).Tak zaczyna się słynna oda Horacego, która podejmuje temat nieśmiertelności poety i poezji. Twórczość, poezja, dzieło życia daje poecie sławę i nieśmiertelność. Non omnis moriar – – oznacza: „nie wszystek umrę”- bo pozostanie po mnie słowo i poezja. Horacy zwraca uwagę na dwoistą naturę poety: śmiertelną i nieśmiertelną także w wielu innych utworach.

Rodzaje liryki horacjańskiej.

1. ze względu na temat:

a) liryki patriotyczno-obywatelskie

b) refleksyjne

c) biesiadne

d) autotematyczne (podejmujące motyw poezji).

2. ze względu na ukształtowanie monologu poety:

a) liryka inwokacyjna (w II osobie)

b) liryka wyznania (w I osobie)

Wydarzenia w Iliadzie.

Iliada została stworzona na kanwie mitu o jabłku niezgody i dotyczy wydarzeń związanych z wojną trojańską.

Eris – bogini niezgody rzuciła na stół jabłko z napisem „Dla najpiękniejszej”. Trzy boginie: Hera, Atena i Afrodyta poprosiły Parysa o rozstrzygnięcie sporu, której z nich należy to jabłko przyznać. Parys wybrał Afrodytę, gdyż bogini obiecała mu miłość najpiękniejsza ziemi kobiety- Heleny. W konsekwencji Afrodyta pomogła Parysowi porwać Helenę do Troi (Parys był synem króla Troi – Priama) a Achajowie pod wodzą Menelaosa, męża Heleny zaatakowali Troję. Tak rozpoczęła się słynna wojna trojańska, która jest tematem Iliady

Wojna trwała 10 lat, Iliada opisuje 49 dni ostatniego roku.

Główne wydarzenia to:

– spór Achillesa z Agamemnonem o brankę Bryzeidę,

– powrót Achillesa na pole walki po śmierci jego przyjaciela Patroklosa, którego zabił Hektor,

– pojedynek Achillesa z Hektorem (drugim synem Priama).

W wojnie biorą udział także bogowie. Na prośbę Tetydy Zeus pomaga Troi, kolejność sukcesów zmienia się w zależności od przychylności bogów, Atena pomaga Achillesowi, który zwycięża Hektora i znieważa jego zwłoki. Treść Iliady jest zatem pełna tematów wojennych i bohaterskich.

Olimp

Siedzibą bogów był Olimp. Grecy przedstawiali bogów jako istoty o ludzkim wyglądzie ale o większych możliwościach i byli władcami świata. Wg mitów bogowie mieli tak samo cechy ludzkie np: potrafili się śmiać, oszukiwać itp. oraz łączyć się w związki małżeńskie z ludźmi Z tych związków powstawali Herosi. Byli oni istotami ludzkimi lecz dodatkowo mieli nadludzką siłę i moc np: Herakles, Achilles, Atlas, Tezeusz, Odyseusz, Prometeusz.

„Mitologia” J. Parandowski

Według mitów greckich na początku był wielki chaos. Z chaosu wyłoniła się najpierw Gaja(Ziemia) oraz Eros bóg miłości. Ziemia zrodziła następnie Uranosa(Niebo). Ze związku Gai i Uranosa powstali olbrzymi i sześć par tytanów, którzy stali się pierwszymi bogami. Z chaosu wyłoniły się również inne istoty jak Noc, Erebos. Ludzie zostali ulepieni z gliny. Ich twórcą był tytan Prometeusz, który następnie wykradł bogom ogień i przekazał go ludziom.

Wierzenia starożytnych Greków wg, „Mitologii” Jana Prandowskiego

1. Stworzenie świata wg wierzeń starożytnych.

Świat powstał z Chaosu. Z niego wyłoniły się dwa bóstwa (Uranos i Gaja) oraz ziemia, którą pokryły lasy, jeziora, rzeki i pojawiły się na niej zwierzęta i ptactwo.

Ze związku Uranosa i Gai zrodziły się trzy rody: tytanów, kiklopów (cyklonów o jednym oku w środku czoła) i sturękich.

Uranos, bojąc się swych synów, kazał ich strącić do Tartanu (bezdennych czeluści). Wówczas Kronos, najmłodszy tytan, wolny jeszcze, za namową Gai, okaleczył ojca i sam objął władzę nad światem.

Zapamiętawszy klątwę ojca, który mu kiedyś przepowiedział, że i jemu syn odbierze berło, połykał kolejno swoje dzieci, które rodziła mu żona Reja.

Po urodzeniu szóstego dziecka reja oszukała męża. oddała mu zawinięty w pieluszkę kamień i Kronos połknął go, sądząc, że połyka syna. Ona natomiast zeszła na ziemię i ukryła dziecię, któremu dała imię Dzeus, w grocie na wyspie Krecie pod opieką nimf górskich.

Chłopiec chował się zdrowo, karmiony mlekiem kozła Almatei.

Gdy dorósł, poradził matce, aby podała Kronosowi środek wymiotny, co też uczyniła i spowodowała, że wypluł połknięte dzieci: Hadesa, Posejdona, Herę, Hestję i Demeter.

Dzeus stoczył z Kronosem walkę, która trwała dziesięć lat, ale nie przyniosła rozstrzygnięcia Wówczas Dzeus uwolnił z tartaru cyklopów i sturękich, przy ich pomocy pokonał Kronosa i strącił go do czeluści.

następnie bogowie podzielili władzę między siebie. Dzeusowi dostało się niebo i ziemia wraz z Olimpem, Hadesowi – królestwo umarłych w podziemiu, a Posejdon został bogiem mórz.

2. Bogowie na Olimpie.

Bogowie mieszkali na Olimpie. Wszyscy charakteryzowali się niezwykła siłą i mową. Przy pomocy nektaru (ambrozji) stawali się nieśmiertelni. Różnili się między sobą posiadaną władzą, charakterem i wiekiem. Mogli łączyć się z innymi ziemianami. Najważniejsi bogowie: Zeus, Hera – jego żona, Hades, Demeter, Posejdon, Hermes, Afrodyta, Apolla. Ze związków bogów i ludzi powstawali herosi. Osoby te były obdarzone nadludzką siłą i mocą. Osoby takie było trudno pokonać.

Do najpopularniejszych i najbardziej znanych herosów należeli: Herakles, Achilles, Allas, Prometeusz, Tezeusz i Odyseusz.

Uniwersalizm wybranych mitów greckich

Uniwersalizm: dążenie do powszechności danego poglądu lub do objęcia daną działalnością wszystkich ludzi lub całokształt postaw i pociągów uznających zasadę dominacji całości nad częściami; przeciwieństwo indywidualizmu.

Mit – legenda o życiu bogów i herosów oraz społeczeństw starożytnych Mit ma wartości uniwersalne. Jest wyrazem odwiecznych marzeń, emocji, nieokreślonych pragnień danych społeczności Zjawiska przyrody np. zmienność pór roku zostały przekształcone w barwną fabułę i uzyskały postać bogów, stały się uosobieniem sił przyrody, np. Mit o Persefonie czyli o Demeter o Korze. Dzięki mitom zostały wyjaśnione i przybliżone pojęcia i zjawiska

Funkcje mitów:

a) poznawcze – czyli dzięki mitom ludzie wyjaśniali pewne niezrozumiałe zjawiska przyrody np. burzę z piorunami.

b) światopoglądowe – były podstawą wierzeń religijnych.

c) sakralne -to znaczy, że mity przedstawiały wzorce rytualnych obrzędów, nakazywały jak czcić bogów.

Podział mitów.

a) teogoniczne (o powstaniu bogów)

b) kosmogoniczne (o -,,- świata)

c) antropogeniczne(o -,,- człowieka)

d) genealogiczne (o historii rodów)

Forma mitu: ważną rolę odgrywały metafory, alegorie i symbole

Wartość symboliczną miały zwroty. Wątki mistyczne przetrwały w literaturze w formach folkloru.

Techetypy to pradawne, niezmienne wyobrażenia, które tkwią w świadomości zbiorowej każdej społeczności.

Topika – jest to powtarzający się obraz czy motyw.

Mitologia grecka – jest to zbiór mitów zaczynający się od narodzin świata (mitologia rzymska powstała na podstawie mitologii greckiej).

Znaczenie mitów: mity przedstawiały nam wyobrażenia tamtych ludzi o bogach,świecie, ich stosunek do drugiego człowieka, są składnikiem kultury tamtych czasów.

Mit o Prometeuszu

Według jednego z podań twórcą rodu ludzkiego jest Prometeusz. Ulepił on człowieka z gliny pomieszanej ze łzami, a duszę dał mu z ognia niebiańskiego, którego parę iskier ukradł z rydwanu słońca.

Stworzony w ten sposób człowiek był słaby i bezbronny wobec potęgi przyrody, której nie rozumiał.

Prometeusz, widząc to, ponownie zakradł się po ogień do niebiańskiego spichlerza, przyniósł go na ziemię i nauczył ludzi, jak się nim posługiwać.

To bardzo nie spodobało się Dzeusowi. Kazał więc Hefajstosowi stworzyć kobietę cudnej urody, którą następnie każdy z bogów obdarzył jakąś szczególną właściwością. Nadano jej imię Pandora (z grec. pan = wszystko i doron = dar), gdyż była ona darem dla ludzi od wszystkich bogów.

W posagu otrzymała szczelnie zamkniętą puszkę.

tak wyposażoną Pandorę zaprowadził Hermes przed chatę Prometeusza, ale przewidując postęp, odprawił ją. Wówczas przyjął ją do swego domu jego brat i mimo ostrzeżeń Prometeusza otworzył tajemniczą puszkę.

W ten sposób wydostały się na świat wszystkie smutki, troski i choroby, które odtąd trapią ludzkość.

Prometeusz odpłacił bogom podstępem za podstęp. Zabił wołu i podzielił go na części. Jedną stanowiło mięso owinięte skórą, drugą kości okryte tłuszczem. Wybierając Dzeus trafił na gorszą część. Odtąd składano bogom w ofierze tylko tłuszcz i kości.

Zdenerwowany bóg Olimpu zemścił się na Prometeuszu okrutnie: kazał go przykuć do skały, która wciąż odrastała

Mit o Hefajstosie

Hefajstos, syn Zeusa i Hery, bóg ognia, mistrz sztuki kowalskiej i złotnej, został strącony przez ojca na ziemię i połamał sobie nogi.

Przez dziewięć lat opiekowała się nim bogini Tetyda, a on zajmował się kowalstwem, wykonując różnego rodzaju piękne ozdoby i na Olimp nie chciał już wracać.

Pewnego razu Bachus, bóg wina, nie mogąc nakłonić Hefajstosa do dobrowolnego powrotu, spoił go i nieprzytomnego zawiózł na Olimp. Bogowie ucieszyli się, zobaczywszy go, gdyż sądzili dotychczas, że zginął w odmętach oceanu.

Zeus, chcąc mu wynagrodzić wyrządzoną wcześniej krzywdę, dał mu za żonę najpiękniejszą spośród bogiń, Afrodytę.

Hefajstos był przekonany, że piękna żona, jaką otrzymał, jest szyderstwem z jego kalectwa, toteż zaczął unikać towarzystwa innych bogów oraz przyjęć na Olimpie. Przeniósł się do wnętrza Etny (wulkanu), gdzie założył swoją kuźnię i pracował w niej w towarzystwie cyklopów.

Nie zerwał jednak całkowicie stosunków z Bogami. Chętnie wykonywał dla nich broń, ozdoby i wykuwał pioruny dla Zeusa. Uczył również bogów obrabiania metali oraz wykonywania przedmiotów użytkowych i dzieł sztuki.

był on najpracowitszym bogiem, a wszystko, co wykonywał, było nadzwyczajne i piękne.

Mit o Dedalu i Ikarze

Król krety, Minos, zaangażował Dedala do budowy słynnego labiryntu dla swego syna, potwora Minotaura.

Dedal, utalentowany rzeźbiarz i budowniczy, podziwiany za swój kunszt artystyczny oraz bardzo wiele pożytecznych wynalazków (siekiera, poziomica, świder), przybył tu z Aten po zabiciu swego ucznia, siostrzeńca.

Gdy labirynt był już gotowy, król, nie chcąc utracić Dedala, nie wyraził zgody na jego powrót do kraju. Wówczas Dedal, tęskniąc bardzo za ojczyzną, wymyślił niezwykły sposób ucieczki. Sporządził z ptasich piór sklejonych woskiem olbrzymie skrzydła dla siebie i syna Ikara. Przytwierdziwszy je sobie do ramion, wznieśli się obaj w powietrze i poszybowali w kierunku Sycylii.

Wcześniej Dedal ostrzegł syna, by nie leciał zbyt wysoko, bo słońce roztopi wosk ani zbyt nisko, bo pióra nasiąkną wilgocią, ale Ikar, pod wrażeniem przeżyć, zapomniał o ojcowskiej przestrodze. Wzbił się wysoko w górę, słońce roztopiło wosk, pióra wypadły ze skrzydeł, Ikar runął na ziemię i zabił się na miejscu.

Po długich poszukiwaniach ojciec odnalazł syna na wyspie, którą później nazwano Ikarią, a morze dookoła niej – Morzem Ikaryjskim.

Mit o Heraklesie

Herakles, heros, syn Zeusa i królowej Alkmeny, odznaczał się nadludzką siłą.

Ojciec, pragnąc, aby jego sin stał się nieśmiertelny, przystawił go do piersi śpiącej Hery, ale ta odtrąciła cudze dziecko i odtąd prześladowała je. Gdy Herakles miał dziesięć miesięcy, zesłała na niego potworne węże, które on z łatwością udusił.

Po latach obdarzyła go szaleństwem, w przypływie którego zabił żonę i dzieci, za co musiał zgodnie z wyrocznią zaciągnąć się na służbę u króla Euryteusa i wykonać u niego 12 niebezpiecznych prac; takich jak np: oczyszczenie stajni Augiasza, nie wymiatanej z odpadów przez trzydzieści lat, wytępienie roi ptaków żywiących się mięsem ludzkim czy uduszenie lwa.

Herakles wykonał wszystkie bardzo trudne polecenia, które w efekcie uwalniały ludzi od grożących im niebezpieczeństw.

Gdy postanowił ożenić się ponownie, sprzeciwili się temu bracia wybranej przez niego dziewczyny. Zabił wówczas jednego z nich, a za pokutę odbył trzyletnią służbę u królowej Omfalii, pracując przy krosnach w niewieścich szatach.

Następnie Herakles ożenił się z królewną Dejanirą, którą później porwał centaur Nessos. Gdy Herakles zabił go z łuku, ten przed śmiercią ofiarował Dajenirze swą krew, jako środek zapewniający trwałą miłość męża.

Zazdrosna Dejanira wyprała w niej koszulę męża. Koszula przesiąkła jadem i paliła strasznie jego ciało, wżerając się w nie.

Wówczas Dejanira powiesiła się z rozpaczy, a Herakles chciał się spalić na stosie, aby skrócić swoje męki, lecz z pomocą przybył mu Zeus i zabrał go na Olimp.

Mit o Tezeuszu

Tezeusz, syn króla Aten, pragnąc naśladować Heraklesa, zabił byka grasującego w okolicach, a następnie udał się na Kretę, aby tam pokonać potwora o byczej głowie, któremu corocznie musianwierające pow. 15g/1l rozpuszczonych soli

-szczawy – zawierają znaczną ilość bezwodnika węglowego, żelaza , wapnia, sodu.

-siarczany – zawierają znaczną ilość związków siarki.

-radoczynne – zawierają znaczna ilość pierwiastków promieniotwórczych.

Gejzery nej.

Gdy Tezeusz miał wejść do labiryntu, aby zabić ukrytego tam smoka, zakochana w nim królewna Ariadna wręczyła mu kłębek nici i podpowiedziała, by przywiązał nić przy wejściu do gmachu i wchodząc w głąb, rozsnuwał kłębek.

Po zabiciu Minotaura Tezeusz wyszedł z labiryntu tą samą drogą, nawijając nić z powrotem na kłębek.

Mit o Tantalu

Król Tantalos przyjaźnił się z bogami i był często zapraszany przez nich na Olimp, gdzie wykradł im nektar i ambrozję dla swoich dworzan.

Chcąc się przekonać, czy oni są naprawdę bogami, zaprosił ich do siebie na wytworną wieczerzę i podał między innymi potrawę, której goście nie tknęli, gdyż poznali, że była sporządzona z ciała jego syna Pelopsa.

Zeus przywrócił wówczas chłopcu życie, a Tantalosa kazał strącić do tartaru, gdzie ten przez całe wieki cierpiał straszny głód i pragnienie, nie mogąc dosięgnąć pożywienia ani napoju. Ponadto nad jego głową zastała zawieszona chwiejąca się skała, która sprawiała wrażenie, że spada na niego.

Mit o Niobie

Niobe, córka Tantala, żona Amfiona, króla Teb, była bardzo dumna z tego, że miała czternaścioro dzieci. Twierdziła, że zasługuje na większą cześć niż Latona, która miała tylko dwoje dzieci: Apolla i Artemidę.

Wówczas dzieci zabiły z łuku wszystkie jej pociechy. Zrozpaczona Niobe opuściła Teby i powróciła do rodzinnego Sipylos, gdzie dniami i nocami opłakiwała ich stratę.

A kiedy bogowie zamienili ją w kamień, nawet wtedy nie przestała płakać i z kamienia płynęła struga łeż.

Mit o Orfeuszu i Eurydyce

Orfeusz, król-śpiewak tracji, syn muzy Kaliope, grający cudnie na lutni, przestał grać i śpiewać, chodził po łąkach, gajach i wołał „Eurydyko! Eurydyko!”.

Wreszcie postanowił pójść za nią do Hadesu. Charon przewiózł go za darmo na drugi brzeg Styksu. Orfeusz tak wzruszył wszystkich swoim śpiewem, że oddano mu z powrotem jego żonę.

Polecono Hermesowi, aby wyprowadził ją ponownie na świat, zakazując Orfeuszowi oglądać się za siebie. Ten jednak nie wytrzymał i odwrócił się, by spojrzeć na żonę. W tym momencie utracił ją na zawsze.

Orfeusz sam powrócił na ziemię, błąkał się, szukając na próżno ukojenia w rozpaczy, aż napotkał orszak Dionizosa i został rozszarpany na strzępy przez rozszalałe Bachantki (kobiety uczestniczące w obrzędach religijnych ku czci Bachusa).

Mit o Syzyfie

Syzyf, król Koryntu, był lubiany przez bogów, którzy zapraszali go na uczty olimpijskie, zezwalając mu na popijanie ambrozji, odświeżającej jego ciało.

Lubił on plotki, które mu bogowie zazwyczaj wybaczali, ale gdy pewnego razu zdradził ważny sekret Zeusa, ten rozgniewał się na niego i posłał do niego boga śmierci Tanatosa, aby go zabrał ze świata.

Syzyf uwięził Tanatosa, co spowodowało, że śmierć straciła władzę nad wszystkimi ludźmi. Przestali oni umierać.

Wówczas Bogowie wysłali Aresa, aby uwolnił Tanatosa i Syzyf musiał ujrzeć, ale przed śmiercią zakazał swej małżonce pogrzebania jego zwłok. Dusza jego nie mogła więc wejść do krainy cieniów, lecz błąkała się po świecie, narzekając na „niedobrą” żonę.

Wówczas Pluton, nieświadom podstępu, pozwolił mu wrócić na trzy dni na ziemię, aby mógł ukarać niewiastę.

Syzyf poszedł, ale po trzech dniach do Hadesu nie wrócił.

Bogowie o nim zapomnieli, a on żył cicho, starając się nie zwracać na siebie ich uwagi.

Dopiero po wielu latach Tanatos przypomniał sobie o uciekinierze i zabrał go do podziemi. W Hadesie wymierzono Syzyfowi ciężką karę za wszystkie jego grzechy. Został skazany na wieczne wtaczanie na wysoką górę ciężkiego głazu, który przy samym szczycie znów spadał w dół.

Syzyf musiał zaczynać pracę wciąż na nowo i bez skutku. Bezowocna jego praca trwała całe wieki.

Mit o Achillesie

Achilles był synem księcia Peleusa i bogini morskiej Tetydy. W dzieciństwie matka, chcąc zapewnić mu nieśmiertelność, kąpała go w świętej rzece bogów, źródle uodparniającym na wszelkie strzały i skaleczenia. Zanurzając syna w wodzie, trzymała go za piętę, która została jedynym słabym punktem jego ciała.

Gdy Yetyda dowiedziała się, że wróżbici zapowiedzieli, iż bez niego Troja nie zostanie zdobyta, ukryła swego syna na dworze Likomedesa wśród córek królewskich.

Wówczas Agamennon posłał tam Odyseusza, który przebrał się za wędrownego kupca, roznoszącego po dworach różne śliczności. Gdy założył kram na dworze Likomedesa, królewny patrzyły z zachwytem na piękne kosztowności, z wyjątkiem jednej z nich, która stała na uboczu. tej Odyseusz pokazał wówczas piękny miecz, a kiedy jej oczy zalśniły z zachwytu, wzniósł okrzyk: „Tyś Achilles” i usłyszał odpowiedź: „Jam jest„.

Achilles poszedł Odyseuszem na wojnę.

Był nieczuły na zmęczenie i rany. Trojanie bali się go bardzo. Unikał go nawet najsłynniejszy ich wojownik Hektor.

Gdy w dziesiątym roku wojny trojańskiej Agamemnon zabrał Achillesowi brankę Bryzeidę, obrażony syn Peleusa i Tetydy wycofał się z walki. Na próżno Agamemnon szukał z nim zgody.

Po pewnym czasie Patrokles, przyjaciel Achillesa, ruszył do walki w jego zbroi i zginął z rąk Hektora.

Wówczas Achilles, opłakawszy jego śmierć, otrzymał od matki Tetydy wykutą przez Hefajstosa nawą zbroję i ruszył do boju. Walczył bardzo dzielnie, obalając całe szeregi nieprzyjaciół i zadał śmiertelny cios Hektorowi, którego ciało kazał później przywiązać do rydwanu i wlókł przez pola.

Stary Priam przybył do Achillesa z okupem po zwłoki swego syna, padł na kolana i ucałował jego ręce, świeżo obmyte z krwi Hektora.

Achilles wzruszył się, podniósł starca z ziemi i zwrócił mu umyte, namaszczone ciało zabitego.

W niedługim czasie Achilles padł, ugodzony śmiertelnie w piętę strzałą Parysa, a jego zbroję przyznano Odyseuszowi

Mit o Labdakidach

Królowi Teb, Lajosowi z rodu Labdakidów, wyrocznia przepowiedziała, że zginie z ręki syna. Toteż gdy po kilku latach żona jego, Jokasta, siostra Kreona, urodziła mu syna, ojciec kazał przekłuć mu pięty żelaznymi kolcami i porzucić w górach. Dziecko dostało się do rąk pasterza, a ten oddał je bezdzietnemu władcy Koryntu, Polibosowi. nazwano chłopca Edypem.

Gdy dorósł i dowiedział się, że jest podrzutkiem, poszedł sprawdzić przepowiednię do wyroczni, a ta oznajmiła mu, że zabije on swojego ojca i ożeni się z własną matką. Edyp, sądząc, że przepowiednia odnosi się do króla i królowej Koryntu, postanowił opuścić ich dom.

W drodze w wyniku sprzeczki zabił przygodnego rycerza, nie wiedząc, że był to Lajos, jego ojciec.

Następnie Edyp doszedł do Teb. Tam srożył się smok Sfinks, straszny potwór o ciele lwa, twarzy i piersi kobiecej i skrzydłach ptaka. Porywał on ludzi i rzucał w przepaść, oznajmiwszy, że nie przestanie tego czynić, dopóki ktoś nie rozwiąże jego zagadki. Brzmiała ona: „Co to za zwierzę, obdarzone głosem, które z rana chodzi na czworakach, w południe – na dwóch nogach, a wieczorem – na trzech?”

Edyp rozwiązał zagadkę; chodziło o człowieka, który w dzieciństwie chodzi na czworakach, później – na dwóch nogach, a na starość podpiera się laską. Usłyszawszy to, Sfinks rzucił się w przepaść, a Edyp otrzymał w nagrodę królestwo i rękę Jokasty, nie wiedząc, że jest ona jego matką.

Mieli oboje dwóch synów: Eteoklesa i Polinejklesa oraz dwie córki: Antygonę i Ismenę.

Gdy po latach Teby zaczęły nawiedzać klęski, wezwano wieszcza Terezjasza, który wyjaśnił przyczynę nieszczęść: król Teb jest ojcobójcą i grzeszy kazirodztwem. Wówczas z rozpaczy Jakosta powiesiła się, a Edyp wykuł sobie oczy.

Rządy w Tebach objęli jego synowie – Eteokles i Polinejkles. Mieli oni co roku wymieniać się na tronie. Eteokles jednak nie dotrzymał słowa i wygnał brata z kraju.

Wówczas Polinejkles znalazł schronienie u króla Adrastosa a Argos, poślubił jego córkę i namówił teścia do zbrodniczej wyprawy. W czasie bitwy o Teby Eteokles i Polinejkles zginęli w bratobójczej walce.

Kreon, brat Jakasty, został ponownie królem Teb i wydał zakaz pochowania zwłok zdrajcy Polinejklesa.

Antygona nie posłuchała rozkazu. Za karę została żywcem zamurowana w pieczarze skalnej.

Powstanie świata i człowieka w świetle mitów

1. Kosmogonia mitologiczna

a) opis stworzenia świata zawarty w mitach w ujęciu starożytnych Greków,

b) pochodzenie nazwy – od grec. kosmos = świat, gignomai = powstanie.

2. Główne myśli zawarte w mitologicznym opisie stworzenia świata i człowieka

a) powstanie świata z Chaosu (otchłani),

b) wyłonienie się z Chaosu najpierw pary bogów, a następnie ziemi; pierwsi bogowie dają początek dalszym bogom oraz ludziom, stąd politeizm (wielobóstwo)

c) walka bogów o panowanie nad światem i podzielenie się między sobą władzą nad nim,

d) utożsamianie bogów z siłami przyrody; oddawanie czci religijnej słońcu, księżycowi i gwiazdom,

e) stworzenie człowieka przez ulepienie go z gliny pomieszanej z łzami (Prometeusz)

f) starożytny obraz widzenia świata – ziemia płaska, nad nią niebo (sklepienie zawieszone nad ziemią).

Antyczne przykłady ludzkich postaw moralnych, czynów, zachowań i uczuć

a) postawa uczciwej i wytrwałej pracy oraz uczynności dla innych (Hefajstos),

b) postawa buntu i poświęcenia się jednostki dla dobra ogółu – Prometeusz

c) trud w służbie cierpiących, uwalnianie ludzi od grożących im niebezpieczeństw – Herakles,

d) walka o władzę, zdrada i dochodzenie swoich praw – Kronos, Uranos, Zeus oraz Polinejkes i Eteokles,

e) tęsknota za ojczyzną, wolnością oraz do swobody działania i myśli – Dedal,

f) miłość macierzyńska – Reja, Nibe,

g) miłość męszczyźny i kobiety – Parys i Helena,

h) uczucie tęsknoty po stracie bliskiej osoby – Orfeusz,

i) uczucie przyjaźni – Achilles i Patrokles